LÀNG NGHỀ VIỆT NAM (8)

LÀNG NGHỀ VIỆT NAM

8 – LÀNG NGA SƠN – CHIẾU CÓI

---o0o---

Nói đến Thanh Hóa, không ai là không biết chiếu cói Nga Sơn, một sản phẩm nổi tiếng của vùng đất ven biển này, vật biểu trưng cho niềm hạnh phúc của những đôi lứa yêu nhau,... Chiếc chiếu nổi tiếng đã được lưu truyền qua bao đời, bao thế hệ trên khắp mọi miền của đất nước. Nó nổi tiếng đến mức đã đi vào câu ca dao, tục ngữ của người Việt Nam:

Chiếu Nga Sơn, gạch Bát Tràng

Vải tơ Nam Ðịnh, lụa hàng Hà Ðông

Nga Sơn là vùng đất nằm sát biển, cách thành phố Thanh Hoá 40km về hướng Ðông Bắc. Với 8 xã nằm dọc bờ biển là một vùng triều mầu mỡ, ngoài trồng sú vẹt, mảnh đất này chỉ trồng được một loại cây duy nhất là cói, dệt nên chiếu Nga Sơn - niềm kiêu hãnh của vùng quê này.

Một thời vang bóng - Cói Nga Sơn nổi tiếng là sợi nhỏ, dai, óng mượt. Ðiều đặc biệt ít có nơi nào có thể trồng được loại cói dài như ở vùng này, loại cói chuyên dùng để dệt nên những tấm chiếu vừa đẹp lại vừa bền.

Theo lời các cụ kể lại, ngày xưa, chiếu cói Nga Sơn cùng chiếu cói của Kim Sơn (Ninh Bình) là một trong những vật cống tiến triều đình, được các bậc vua chúa, quý tộc ưa dùng. Trải qua hơn 150 năm tồn tại với không biết bao nhiêu thăng trầm, giờ đây, người dân Nga Sơn không đơn thuần chỉ dệt chiếu cói, nhiều sản phẩm từ cói đã được đôi bàn tay tài hoa, khối óc giàu tính sáng tạo của những người thợ đã "nâng đời" trở thành những mặt hàng thủ công mỹ nghệ với những nét hoạ tiết, văn hoa khác nhau dành cho xuất khẩu. Những tấm thảm lót sàn, chiếu xe đan, làn, dép đi trong nhà, đồ dùng trang trí,... đã có mặt tại thị trường Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc.

Nhưng không phải đến tận bây giờ, cây cói mới trở thành thế mạnh của kinh tế Nga Sơn mà ngay từ những năm 1965, những chiếc chiếu đậu, chiếu hoa, cùng các mặt hàng từ cói đã xuôi ngược khắp các nẻo đường đất nước từ những làng quê lên thành phố, từ những ngõ nhỏ lắt léo đến những đường phố lớn, từ bắc vào nam,... xa hơn nữa là thị trường các nước trên thế giới, chủ yếu là thị trường Ðông Âu. Theo ông Hoàng Ðình Long - người xã Nga Liên: "Lúc cao điểm, kim ngạch xuất khẩu sang thị trường Ðông Âu đạt trên 30 tỷ đồng, đưa Nga Sơn đã trở thành huyện có kim ngạch xuất khẩu cói lớn nhất cả nước".

Vượt qua khó khăn - Nổi tiếng như vậy, nhưng do không lường hết được những khó khăn về thị trường, nên khi hệ thống các nước xã hội chủ nghĩa ở Ðông Âu sụp đổ, những năm đầu của thập niên 90 (thế kỷ XX), chiếu cói Nga Sơn mất dần thị trường, dân vùng trồng cói lao đao trong cơn bĩ cực. Ðứng trước tình hình đó, chính quyền và nhân dân trong huyện đã cùng nhau tìm hướng đi mới để phát triển nghề cói ở đây.

Theo đó, chính quyền sở tại đã ban hành nhiều nghị quyết, cơ chế thúc đẩy nghề dệt cói phát triển, còn nhân dân trong huyện dựa vào những định hướng, nghị quyết đó để tổ chức sản xuất và tìm kiếm thị trường. Bước đầu, toàn huyện Nga Sơn tập trung vào thị trường trong nước và từng bước tiếp cận thị trường Trung Quốc, tiếp đó là Ðài Loan, Hàn Quốc, Nhật Bản và thị trường Bắc Âu. Giờ đây, Nga Sơn không chỉ có chiếu cói mà còn có hàng chục mặt hàng thủ công mỹ nghệ khác nhau. Trong đó, việc khai thác thị trường Trung Quốc đã mở ra hướng xuất khẩu chiếu cói mới. Bởi Trung Quốc là thị trường có những nhu cầu lớn về cói xe (cói sơ chế), hiện đang chiếm trên 50% tổng sản lượng chiếu cói hàng năm tại Nga Sơn. Mỗi tuần có hơn mười tấn hàng được đưa xuống tàu biển xuất sang Trung Quốc. Nhờ tìm được đầu ra, đến nay, toàn huyện đã có trên 9.600 cơ sở sản xuất hàng tiểu thủ công nghiệp, trong đó chủ yếu là các mặt hàng về cói.

Những năm gần đây, do người dân đã biết áp dụng những tiến bộ khoa học - kỹ thuật vào trồng cói nên đã tạo được giống mới có thể chịu mặn, chịu chua, cho năng suất cao, chất lượng đảm bảo về độ dai, bền và độ dài (trên 2m). Cũng giống như lúa trồng một năm hai vụ, cói vụ chiêm đầu tháng 5 và cói vụ đông vào tháng 10 hàng năm. Nhờ biết vận dụng tốt các tiến bộ khoa học - kỹ thuật, nên trong cả vụ, người nông dân chỉ tốn công bỏ phân vào đầu vụ và vài lần làm cỏ, sau 4 - 5 tháng là có thể thu hoạch được. Tại các xã Nga Liên, Nga Thanh, Nga Hải,... người dân nơi đây đang phấn khởi về những cánh đồng cói và nghề sản xuất cói của mình.

Hiện nay, cói nguyên liệu và cói thành phẩm không còn ế ẩm như trước nữa. Nếu một hecta đất nông nghiệp nuôi trồng các loại cây, con khác mỗi năm cho thu hoạch 20 - 25 triệu đồng mà vẫn khó khăn thì một hecta cói lại cho thu nhập nhiều gấp 1,5 - 2 lần, thậm chí nếu là cói chất lượng cao thì có thể gấp đôi hoặc gấp ba lần.

Vẫn cứ là đầu ra - Việc phát triển tiểu thủ công nghiệp đã giúp huyện Nga Sơn khai thác tốt các tiềm năng, nhất là tiềm năng về nguồn lao động dồi dào. Chỉ tính riêng ba doanh nghiệp tư nhân trên địa bàn huyện là Việt Trang, Hoàng Long, Huy Hoàng đã thu hút được khoảng trên 600 công nhân tập trung và hàng chục nghìn lao động gián tiếp, cùng hàng trăm tổ hợp tác. Mức thu nhập bình quân của người làm cói đạt 400 - 500 nghìn đồng/tháng, thậm chí cao nhất có người lên đến 1,5 - 2 triệu đồng/tháng. Hiện nay, người dân Nga Sơn đang nhờ vào những cánh đồng cói để ôm mộng làm giàu.

Mặc dù nghề cói đang có cơ hội phát triển, nhưng người dân Nga Sơn cũng chưa hết lo. Theo ông Dương Ðình Dịu - Giám đốc Công ty Huy Hoàng: "Hiện nay, việc xuất khẩu cói vẫn do các cơ sở tư nhân tự tìm đầu ra, chưa có cơ quan nhà nước nào đứng ra giúp nhân dân trong huyện thu mua cói để xuất khẩu. Bên cạnh đó, việc tiếp cận các thị trường lại càng khó khăn hơn, do thường phải thông qua các trung gian, dẫn đến những thiệt hại không đáng có cho các nhà sản xuất: sản phẩm làm ra thường bị ép giá, rủi ro cao là chuyện tất yếu. Thêm nữa, công nghệ sản xuất cói hiện vẫn còn mang tính thủ công, năng suất không cao, khó có thể đáp ứng được yêu cầu của các thị trường khó tính như EU".

Nói về tương lai phát triển của cói Nga Sơn, ông Hoàng Thế Dân - Chánh Văn phòng Uỷ ban nhân dân huyện Nga Sơn - cho biết: "Trong thời gian tới, huyện chúng tôi vẫn coi nghề làm cói là ngành sản xuất mũi nhọn, dự tính sẽ đưa cây cói đi khắp các xã trong huyện, kể cả các xã vùng màu, vùng trũng để nâng diện tích cây cói. Ngoài ra, hướng phát triển ngành tiểu thủ công nghiệp của chúng tôi là gắn việc mở rộng làng nghề với quy hoạch vùng nguyên liệu cói, kết hợp với sản xuất theo mô hình hợp tác xã, củng cố và tăng năng lực sản xuất của các xí nghiệp, tiến tới hình thành các cụm tiểu công nghiệp và làng nghề, mở đầu là cụm Nga Mỹ. Hiện nay, Nga Sơn đang hình thành và tạo hành lang pháp lý thông thoáng để các thành phần kinh tế tham gia phát triển tiểu thủ công nghiệp như: miễn thuế đất 5 năm cho các doanh nghiệp, các cá nhân đầu tư vào cụm tiểu thủ công nghiệp làng nghề, hỗ trợ 20% chi phí xây dựng cơ sở hạ tầng ngoài khuôn viên cụm công nghiệp. Ðối với các vùng đất chiêm trũng, đất mầu, cơ sở sản xuất nào thu hút được khoảng 50 lao động trở lên, liên tục ổn định trong một năm sẽ được huyện hỗ trợ kinh phí ban đầu 50.000 đồng cho mỗi lao động. Các sáng kiến cải tiến mang lại hiệu quả kinh tế, được nhân dân áp dụng rộng rãi sẽ được các cấp chính quyền khen thưởng."

Chiếu cói Nga Sơn đã dệt nên tiếng thơm ngàn đời cho vùng đất ven biển Nga Sơn. Mong rằng, trong tương lai không xa, việc phát triển ngành nghề truyền thống sẽ gắn liền với phát triển ngành du lịch sinh thái và các danh lam thắng cảnh huyền ảo mà thiên nhiên ban tặng cho vùng đất Nga Sơn, góp phần làm giàu cho vùng cói ngút ngàn này.

thanhhoa.gov.vn

---ooo0ooo---