NHỮNG NGÔI CHÙA Ở NGŨ HÀNH SƠN (4.2)

NHỮNG NGÔI CHÙA Ở NGŨ HÀNH SƠN

Cư sĩ Trần Kiêm Đạt

---o0o---

4.2 – Những ngôi chùa

Trong quá trình hình thành đồng bằng Quảng Nam, các hòn đảo dần dần được nối vào đất  liền, như người xưa thường nói: "Phù nhất thiên niên tiền Ngũ Hành nhất đảo; nhất thiên niên hậu vị Ngũ Hành Sơn" (Một nghìn năm trước Ngũ Hành là hải đảo; một nghìn năm sau là Ngũ Hành Sơn). 

Nhưng Ngũ Hành Sơn cũng chỉ mới được nối vào đất liền, vì hiện nay, ở ngoài sông Trường Giang, một con sông chảy dài theo ven biển Quảng  Nam, nối liền sông Thu Bồn với sông Tam Kỳ. Giữa Trường Sơn Bắc và Trường Sơn Nam có nhiều khác biệt rõ rệt. Chẳng hạn, có thể nói hai bên  đèo Hải Vân là hai "bầu trời" khác hẳn nhau. Có những ngày, đứng ngay trên đèo Hải Vân nhìn về phía Thừa Thiên - Huế thì  mưa mù đầy trời,  nhưng quay về hướng  Nam, vùng Quảng Nam - Đà Nẵng, khí lạnh mây mù  đã không còn nữa, cảnh vật rực rỡ dưới bầu trời xanh ngắt, trải rộng  trên vịnh Hàn và thành phố Đà Nẵng.

Núi Tam Thai

Thủy Sơn là hòn núi nằm về phía  bắc trong Ngũ Hành Sơn, ở vị trí đầu tiên trên con đường chạy từ Đà Nẵng đến Hội An. Trong dãy này, đây là  hòn núi lớn nhất và đẹp nhất, thường được du khách đến viếng thăm quanh năm. Thủy Sơn nằm trên môt dải đất hình thuẩn, theo hướng đông - tây, rộng khoảng 15 mẫu tây. Đỉnh núi  có ba ngọn nằm ở ba tầng, trông giống như  ba ngôi sao Tam Thai ở chuôi chòm sao Đại Hùng Tinh, cho nên, thường được gọi tên là núi Tam Thai. Ngọn cao nhất trong hệ thống này là 106 mét ở  phía tây bắc, gọi là Thượng Thai; ngọn phía nam thấp nhất gọi là Trung Thai; ngọn phía đông cao hơn môt chút gọi là Hạ Thai.

Trong vùng Thủy Sơn có nhiều chùa chiền và hang động, có thể phân chia ra  làm 3 cụm, theo  ba ngọn núi này: Cụm Thượng Thai  phiá tây bắc có Vọng Giang Đài, tháp Phổ Đồng, chùa Từ Tâm, chùa Tam Tôn, chùa Tam Thai, hành Cung, động Hoa Nghiêm, động Huyền Không, động Linh Nham và động Lăng Hư. Cụm Trung Thai nằm ở giữa, có hai cổng Động Thiên Phước Địa và  Vân Căn Nguyệt Quật,  các động Vân Thông, động Thiên Long và  hang sáng Vân  Nguyệt. Cụm Hạ Thai ở phía đông có Vọng Hải Đài,  chùa Linh, động Tàng  Chân (với các động Tam Thanh, động Chiêm Thành,  hang Ráy, hang Gió,  động Bàn Cờ, chùa Linh Ứng, động Chơn Tiên), động Ngũ Cốc và phía dưới núi Giếng Tiên và động Âm Phủ.

Lên thăm chùa chiền hang động Thủy Sơn, có thể men theo hai đường sau đây:  đường cấp phía  tây nam: dẫn  đến chùa Tam  Thai có 156 bậc;  đường cấp  phía đông:  dẫn đến  chùa Linh  Ứng, có 108 bậc.  Thông thường,  du khách đi  lên theo đường  cấp phía tây nam, đi xuống lại theo đường hướng đông để có thể thăm toàn bộ cảnh quan toàn vùng này. Đường cấp phía tây nam là con đường ven  theo vách núi, lát bằng đá Trà Kiệu hoặc La Vân, rộng quãng 4 mét, hai bên có lan cao cao khoảng 60 cm. Các  bậc đá ở đây tương đối cao,  bước lên khó, cho nên từng quãng có những chỗ cho khách nghỉ  chân. Nhưng qua khỏi hẽm núi vách thẳng đứng như thành vại ở gần cuối đường, thì mọi mỏi mệt đều tiêu tan, vì trước mặt mọi người là một quang cảnh kỳ thú, nhiều chùa chiền và nhiều hang động. Quãng nửa  đường cấp, có những  trụ đá to, chạy  chỉ vuông, chuốt hình hoa sen, là biểu hiện cửa ngoài của chùa Tam Thai.

Lên khỏi đường cấp, truớc khi vào chùa  Tam Thai, du khách có thể đến thăm chùa Từ Tâm, chùa Tam Tôn  và Vọng Giang Đài.

 

Vọng Giang Đài

Vọng Giang Đài là môt điểm cao trước ngôi chùa Tam Thai,  nằm về phía bên phải. Tại đây có một  tấm bia bằng đá Trà Kiệu, chiều  cao 2 mét, chiều rộng 1 mét,  dựng lên trên môt đế  xây lớn. Trên mặt bia  có khắc "Vọng Giang Đài"  bằng chữ Hán; bên cạnh có dòng chữ nhỏ, ghi ngày tháng  xây bia  nầy "Minh  Mạng thập  bát niên,  thất nguyệt, cát nhật".

Du  khách đứng trước Vong  Giang Đài, có thể  nhìn bao quát được cả môt vùng  đồng bằng bao la của vùng Quảng  Nam - Đà nẵng, con sông Trường Giang, sông Cẩm Lệ. Tháp Phổ  Đồng là một  cái tháp  xây  bằng đá có  tường bao chung quanh; Nơi  đây, ngày trước tập  trung hài cốt của những người chết rải rác trong núi; chùa Từ Tâm là nơi thờ vọng vong linh của họ; chùa Tam Tôn là môt ngôi chùa mới xây dựng  về sau này.

Động Hóa Nghiêm

Động Hóa  Nghiêm: Động này nằm ở phía ngoài  chùa, không cao lắm,  được xem như tiền sảnh của chùa Huyền Không. Trong động này, có tấm bia cổ khắc ba chữ "Phổ Sơn Đà". Trong môt hốc đá có tượng đức Quan Thế Âm Bồ Tát, chiều cao lên gần đến vòm, hướng mặt  về phiá cửa động. Nét điêu khắc của chạm hài hòa tự nhiên, tưởng chừng như những thạch nhũ tạo nên. Vào năm Thiệu Trị thư sáu (1846), được đổi tên thành động Trang Nghiêm.

 

Động Huyền Không

Động Huyền Không: Bên phiá trái của động Hóa Nghiêm là cửa đi vào động Huyền Không. Khi mới đi vào, cửa động tối tăm, tuy nhiên khi đã đi thêm khoảng mươi mét, động mở ra rộng rãi, thênh thang.  Động Huyền Không là một hang động lộ thiên, nằm  gọn trong núi Huyền Không, ngay trên đỉnh núi này. Núi Huyền Không hình  tròn, cho nên động là một vòm cao rộng. 

Động Linh Nham: Ra khỏi động Huyền Không, trở lại phía sau của Tam Thai, men theo đường cấp bên  phía trái về hướng đông bắc  sẽ đến động Linh Nham ngay trên đỉnh núi. Chặng đường này quanh co, đi lại khó khăn hơn trước. Trên cửa động, có một  hòn đá, trông như  hòn non bộ nhỏ.Trước khi, trong động này thờ đức  Quan Thế Âm Bồ Tát; ngôi tượng của ngài bị sụp đổ, cho nên về sau thờ Ngọc Hoàng; thành thử động này còn có tên là động Ngọc Hoàng.

Động Linh Nham

Động Lăng Như: Động Lăng  Như nằm ở  phía trên  của  động Linh Nham,  nằm ở lưng chừng núi, vách đá cheo leo. Lối  vào khó khăn, khi lên trên đỉnh nhìn xuống thì dường như không còn có nẻo trở về nữa.

 

Hang Vân Nguyệt

Hang Vân Nguyệt: Từ phía sau  của chùa Tam Thai, đi  về hướng đông là khu vực của chùa  động vùng  Trung Thai.  Đến đây,  bắt đầu  đi vào bằng cổng  "Động Thiên  Phước Địa" (chỗ  trời tiên đài phúc). Hang này rất sáng khó nhận biết, thậm chí có người ở ngay trong động nhưng vẫn không  nhận biết  được.  Hang  Vân Nguyệt là một lòng chảo rộng khoảng 100 mét,  chiều dài khoảng vài trăm mét,  nẳm giữa dãy núi Thanh Sơn  bên phải, dãy  núi có hang  Thiên Long bên  trái.

Động Thiên  Phước Địa phía tây và cổng Văn Căn Nguyệt Quật phía đông. Ở nơi đây thường có hiện tượng hơi nước bốc lên như mây khói, lại có ánh trăng dọi vào, thành những vầng sáng lung linh,  huyền ảo, nên có tên là Vân Nguyệt.

Động Vân Thông

Ở phía bên phải  của hang Vân Nguyệt, trên sườn  núi Thanh Sơn là động Vân Thông. Động này nằm gọn trong lòng núi, hình tròn, trông giống như một đường ống hướng chếch lên phía ngọn núi. Trước cửa hang động có một chiếc đỉnh đồng to xây bằng xi măng để thờ vọng. Trong động có một tấm bia xưa nhất, khắc ba chữ "Ngũ Uẩn Sơn".  Tại trung tâm có môt tượng  Phật rất lớn. sau lưng tượng này là con đường đi lên động. Mới đi vào, đường khá rộng rãi, nhưng càng đi sâu vào,  con đường lại hẹp dần; hướng lên đỉnh núi khó khăn, du khách phải bám  vào các tảng đá mới bò lên được. Cuối động là một khoảng tròn, để thông ra bên ngoài. Ánh sáng từ trên động rọivào, những những hào quang từ trên không trung chiếu xuống. Người ta thường gọi  đây là "đường lên trời". Trên  đỉnh động có thể đi theo sườn núi Thanh  Sơn xuống đến ngã ba đi lên  Vọng Hải Đài và chùa Linh Ứng phía ngoài cổng  Vân Căn Nguyệt Quật.

Hang Thiên Long

Hang Thiên Long còn gọi là Hang Rồng, nằm  bên trái  hang Vân Nguyệt, phía gần động Vân Căn Nguyệt Quật. Hang này hình tròn, ăn sâu xuống lòng đất, có nhiều tảng đá lởm chởm. Lòng hang sâu thăm thẳm, trông như  miệng con rồng cho nên có  tên là Hàm Rồng. hang Thiên Long thông với Hang Gió trong động Tàng Chân ơ khu Hạ Thai.

Vân Căn Nguyệt Quật: Vân căn có nghĩa là gốc mây; nguyệt  quật là hang  trăng. Ngụ ý nói:  Trăng núp trong gốc mây. Cũng  có thể  giải thích là: Cội gốc của mây trăng; hay là: Trăng soi thấy chân mây. Du khách bước vào đây như đi vào một thế giới huyền bí, sau đó chuyển sang vùng trời biển bao la. Bên  nầy Vân Căn  Nguyệt Quật là  thế giới của nhiều hang động; bên kia là vùng duyên hải, biển trời mênh mông.

Vùng Hạ Thai: Vùng này có Vọng Hải Đài, chùa Linh Ứng, động Tàng  Chân với 5 động nhỏ (Tam Thanh, Hang Gió, động Chiêm  Thành, Hang Ráy, động Bàn Cờ), động Ngũ Cốc, Giếng Tiên, động Âm Phủ.

Vọng Hải Đài

Vọng Hải  Đài là điểm  cao nằm bên  phải chùa Linh  Ứng. Đứng tại đây, có  thề nhìn bao  quát cả một  vùng trời biển.  Ngoài xa, thấy được rõ  cụm đảo Cù Lao Chàm, với những đảo:  Lao, Dài, Khô, Lá, Lôi, Tai, Mận. Những đảo này thường có loài chim Hải Yến, nên dân chúng thường đến đây khai thác loại hải sản quý này.

Chùa Linh Ứng được xây vào khoảng thế kỷ XVI, tương truyền là do một vị Tiên hiền khai sáng làng Khải Đông đến ẩn tu tại động Tàng Chân lập  ra ngôi chùa này. Lúc đâu, nơi đây được  gọi là Dưỡng Chơn Am; sau  đổi là Dưỡng Chơn Đường. Đến  đời vua Minh Mạng, đã kiến tạo lại để  trở thành ngôi chùa, có tên là  "Ứng Chơn Tự" do Hòa thượng Quang Chánh đạo hiệu là  Bảo Đài trụ trì. Tên Linh Ứng ngày nay được  đổi từ đời vua Thành Thái.  Hiện nay trong chùa có bộ Thập  Bát La Hán  rất quý,  được  tạc công phu  bằng đá tại Ngũ Hành Sơn, theo mẫu của chùa Phước  Lâm ở thị xã Hội An. Tượng cao 0,34m, ngang gối 0,23m, đế 0,04m. Trải qua gần 4 thế kỷ tồn tại,  chùa Linh Ứng bị hư hại nhiều lần và cũng  được trùng tu.  Gần đây nhất  là lần trùng  tu năm 1993, Thượng tọa Thích Thiện Nguyện đã  ra sức vận động, quyên góp công sức tín hữu, đồng thời cũng  đã xây dựng thêm một số công trình khác nữa, có đúc tượng Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni và tượng đức QuanThế Âm Bồ Tát. Bức phù điêu ghi lại cuộc đời của đức Thích Ca. Điều đáng tiếc là hiện nay, việc khai thác đá  tại Ngũ Hành Sơn một cách xô bồ, vô  tổ chức, cho  nên đã gây  những hư hại trầm trọng tại chùa này cũng như nhiều chùa và động khác nữa.

Động Tàng Chân

Đàng sau chùa Linh Ứng là động Tàng Chân. Theo nguyên nghĩa, Tàng Chân là nơi "chứa thiên nhiên chân thật" của vũ trụ. Động cũng là một thung lũng  hình chữ nhật, chiều dài  khoảng 10m, chiều ngang khoảng 7m. Ánh  sáng mặt trời thường chiếu thẳng vào. Đàng truớc có một cổng cấu  tạo theo hình thể tự nhiên bằng  đá, tiếp đến là một hành lang ngắn. Trên  vách đá, phía  bên phải có  khắc "Tàng Chân Động". Phía sau hành lang là chiếc cổng thứ 2, tiếp đến cùng là động. Từ cuối  động Tàng Chân,  trông vào có  3 hốc đá,  có cấp đi  lên xuống; đó là những động: Tam Thanh, Chiêm Thành và Hang Gió. Động Tam  Thanh khá  dài và  hình tròn,  ngày trước  thờ Thượng Thanh, Trung Thanh và Hạ Thanh (nên  có tên Tam Thanh). Động Chiêm Thành ở giữa, còn có tên là hang  Hời, có thờ thần Vichnu. Động này hình bán nguyệt, khá sâu và  dài. hang Gió hỉnh bán nguyệt, đá long lanh đủ sắc màu. Gió tứ phía thổi  vào mát rượi nên có tên này. Nơi đây, phía  trên thì thông lên đỉnh bằng nhiều lỗ trống, phía dưới thì thông với hang Thiên Long.

---ooo0ooo---