39. NIẾT BÀN

 BƯỚC VÀO CỬA PHẬT – Bài 39

Cố Hoằng Hữu Nguyễn Văn Phú

39. NIẾT – BÀN

Trong sách Việt Nam Văn Học Sử Yếu, tác giả Dương quảng Hàm đã trích một đoạn lấy trong cuốn Phật Giáo Lược Khảo của Phạm Quỳnh, liên quan đến Niết-Bàn để làm bài đọc thêm. Ông Phạm Quỳnh viết: “... Muốn thoát khổ thời phải diệt khổ, nhưng khổ là liền với thân, khổ là một với sống, diệt khổ là diệt thân, diệt sống, tự diệt vậy ... Song người đời vẫn lấy sự hư vô làm sợ; nếu mãn kiếp tu hành, hết sức học đạo mà cứu cánh chỉ đến tiêu nhập vào chốn hư vô, thời kinh hãi biết chừng nào!  Phật cũng biết thế, nên Phật đối với vấn đề cứu cánh cũng giữ một thái độ như Khổng phu tử đối với quỷ thần vậy; không hề nói rõ bao giờ, mỗi khi đề cập đến, vẫn có ý thoái thác ... Xưa nay những bậc triết nhân quân tử đã sáng suốt mọi lẽ, đã thấu hiểu mọi sự, muốn ra tay tế độ cho quần sinh thường có nhiều điều tự mình biết mà không thể truyền bá ra được tức như ông thày thuốc biết là bệnh trạng nguy mà không dám nói rõ cho bệnh nhân biết vậy.  Phật tổ cũng vậy: chắc trong ý riêng vẫn biết rằng linh hồn sau khi tịch diệt rồi là vào cõi tịch mịch hư vô, chớ chẳng phải nơi thiên đàng cực lạc gì; nhưng không hề thuyết minh cho ai biết bao giờ, là sợ có kẻ chưa thoát sạch trần tục, nhân thế mà ngã lòng tu đạo chăng? vì những sự biết như thế là sự biết “chết người” vậy...”.

Chúng tôi thấy rằng lập luận như trên thì chưa xứng với một học giả như ông Phạm Quỳnh vì ông đã dùng những mệnh đề như “chắc trong ý riêng vẫn biết ...”, “sợ có kẻ ... chăng?”, thật là mơ hồ.

HT Thiện Hoa đã viết (nói chung chung chứ không hỉ trích riêng ai): “...nhiều người đã hình dung một cách quá sai lạc nên cuối cùng kết luận rằng cứu cánh của đạo Phật là một sự không tưởng.”. HT dùng chữ không tưởng (utopie) còn ông Phạm Quỳnh dùng chữ hư vô (néant).

[“In the West, nirvàna has often been misunderstood as mere annihilation” (trong The Shambala Dictionary of Buddhism and Zen)]. 

Để kết luận, ông Phạm Quỳnh có trích dẫn ý kiến của Oldenberg “Chúng tôi đã hết sức nghiên cứu mà kết quả cũng lạ thay: chỉ có hai thuyết, không ra ngoài được, một rằng nát-bàn là cõi hư vô, hai rằng nát-bàn là nơi  cực lạc, thời rút cục lại chẳng thuyết nào đúng hẳn”. (Oldenberg là người Đức, tác giả một cuốn sách do Foucher dịch ra tiếng Pháp là Le Bouddha, Sa Doctrine et Sa Communauté, nhà Félix Alcan xuất bản năm 1921.  Xin cám ơn đạo hữu  Đào Đức Hoành đã tặng tôi cuốn sách ấy).

Chúng ta thử tìm hiểu xem Niết-bàn là gì. Chữ pali nibbāna, chữ sanskrit nirvāna được phiên âm thành nê-hoàn hay niết-bàn-na, gọi ngắn là niết-bàn, nát-bàn.  Nir là ra khỏi, vana là rừng (ý nói rừng mê), niết-bàn là ra khỏi rừng mê (theo Đoàn Trung Còn).  Dịch nghĩa là diệt, diệt tận, diệt độ, tịch diệt, bất sinh, viên tịch, giải thoát, vô vi, an lạc (theo Chân Nguyên & Nguyễn Tường Bách).

HT Thiện Hoa nói rằng còn nhiều nghĩa nữa, nhưng không ra ngoài ba ý: bất sanh, giải thoát, tịch diệt.  Bất sanh: không sanh ra, không sanh tội lỗi.  Giải thoát: khỏi mọi sự ràng buộc.  Tịch diệt: vắng lặng, an lành, dứt hết nguồn gốc mê lầm.

Đối với Nam tông, có hai loại Niết-bàn: hữu dư niết-bàn chưa được hoàn toàn bởi vì còn phải chịu quả báo, sự an vui chưa trọn vẹn, và vô dư  niết-bàn của bậc a-la-hán  đã hoàn toàn dứt bỏ mọi phiền não. Vô dư Niết-bàn còn được gọi là Niết bàn toàn phần hay Bát-niết-bàn (Parinirvàna).

Cụ Đoàn Trung Còn viết: “Vô dư Niết-bàn là cảnh Niết bàn rốt ráo, không còn để lại cái chi hết nghĩa là không còn nghiệp báo khổ quả chi nữa. Khi Phật, Thánh đắc Niết -bàn nhưng còn trụ thế, còn trả những quả báo còn dư từ những đời trước, còn chịu cái Nghiệp chung của chúng sanh, kêu là Hữu dư Niết-bàn. Khi đến thời kỳ bỏ cái xác thân này, dứt hết tất cả, kêu là Vô dư Niết-bàn. Như nói: Phật nhập Vô dư Niét-bàn tại rừng cây ta-la, gần thành Câu-thi-na”.

Đối với Bắc tông, thế vẫn chưa xong.  Phải lên tới vô trụ niết-bàn của bậc bồ-tát, đến mức coi không thật có sinh tử, không thật có niết-bàn, bồ-tát ra vào sanh tử mà độ sanh, vì lý tưởng của bồ-tát là “trên cầu đạo bồ đề, dưới độ chúng sanh”. Còn tánh tịnh niết- bàn thì đích thực là Phật tánh, Chân tâm, Chân như, Như lai tạng ...

Để cho đủ, chúng ta phải kể bốn đức của Niết-bàn (niết-bàn tứ đức), đó là: thường, lạc, ngã, tịnh.  Thường: không bị luật vô thường chi phối.  Lạc: hết hẳn khổ não.  Ngã: hoàn toàn tự chủ, nội tâm và ngoại cảnh không chi phối được.  Tịnh: hoàn toàn thanh tịnh trong sáng.  Có sách còn kể đến tám đức (niết-bàn bát đức).

Như trên vừa nói, Nam tông phân biệt hai loại Niết-bàn: Hữu dư Niết-Bàn và Vô dư Niết-Bàn. Đối với bồ-tát đạo của Bắc tông thì chư bồ-tát hoãn việc nhập Niết-bàn bởi vì hạnh nguyện của các ngài là độ hết thảy chúng sinh vào Niết-bàn. Khi còn chúng sinh vướng nẻo luân hồi thì bồ-tát coi như việc chưa xong! Bắc tông không thấy sự khác biệt giữa Niết-bàn và sinh tử. Chư bồ-tát chứng Niết-bàn mà không trụ nơi đó cho nên đó là Vô trụ Niết-Bàn. Đó cũng là trạng thái Niết-Bàn của các vị Phật đã thoát khỏi ràng buộc của thế gian nhưng chưa muốn hoàn toàn tịch diệt

Còn Thường trụ Niết-bàn thì được coi như tương đương với Vô dư Niết-bàn.

Nói như trên đây chỉ là nói một cách lý thuyết mà thôi.  Đó là tạm dùng các danh từ của thế gian mà bàn chuyện xuất thế gian.

Chắc là quý đạo hữu ngán quá, vì nghe chữ không thôi đã khó rồi, thế thì tu còn khó đến đâu!  Sợ lắm, không phải sợ hư vô như ông Phạm Quỳnh nói đâu, mà là sợ khó!  Xin thưa: chúng tôi có lúc nào nói rằng dễ đâu.  Nhưng chúng tôi xin thưa thêm: pháp môn niệm Phật ngay đây này, mời quý vị thực hành cho, làm ngay cho ngày hôm nay, việc đó quả là không đến nỗi khó.

Niết-Bàn  là mục đích tu hành của mọi người tu đạo Phật.

Khi người tu pháp môn Tịnh độ được vãng sanh cõi Cực Lạc thì lên đó rồi phải tu hành  học hỏi thêm để rồi chứng Niết-bàn chư không phải ngồi yên ở đó.

Đối với Phật giáo nguyên thủy thì Niết-bàn chính là cắt đứt dòng luân hồi và đi vào một thể tồn tại khác. Đó là tận diệt gốc rễ của nghiệp bất thiện là tham, sân, si. Đó là sự ngưng chịu sự  tác động của luật nhân duyên, hết thành, trụ, dị, diệt.

Đối với Phật giáo Bắc tông thì Niết-bàn là sự thống nhất với cái bản thể của vũ trụ, cái nhất thể tuyệt đối, cái Pháp tánh. Chứng Niết-Bàn là an trụ trong cái tuyệt đối, sự an lạc trong trạng thái đó, sự giải thoát khỏi mọi ảo giác, mọi khổ đau.

Không coi Niết-bàn là hư vô, kinh sách coi Niết-bàn như “một ngọn lửa đã tắt”. Ngọn lửa tắt không có nghĩa là nó hoại diệt, nó trở nên vô hình nhưng nó sang một trạng thái tồn tại khác. Lửa phát sinh từ hư không và trở về với hư không, Niết-bàn là tình trạng của tâm thức khi nó về nơi không có sự sinh diệt. Nó chẳng phải là một nơi chốn!

Nói nhiều cũng không tả hết được vì lý do đơn giản là: Niết-bàn là một dạng siêu việt, xuất thế gian, chỉ có những hành giả nào đã chứng mới “biết” được mà thôi.

Nếu đi sâu vào lý thuyết của các tông phái thì sẽ thấy nhiều ý kiến, nhiều lập trường. Chúng tôi xin thú thật là không đủ sức để nghiên cứu vấn đề ấy.

Để kết thúc, chúng tôi xin chép ra mấy câu ngắn gọn sau đây:  Niết-Bàn không phải là một nơi chốn, đó là một trạng thái của tâm khi hành giả thực hiện được ít ra ba điều này:

   một là diệt xong tham sân si  (phương diện luân lý),

  hai là dẹp xong cái “ngã”  (phương diện tâm lý),

  ba là ra khỏi vòng sanh tử luân hồi  (phương diện siêu hình). □

---ooo0ooo---