16. NHÂN QUẢ

BƯỚC VÀO CỬA PHẬT

Hoằng Hữu NGUYỄN VĂN PHÚ

16. NHÂN QUẢ

Người Việt Nam nào, dù không theo đạo Phật, cũng có một ý niệm về nhân quả báo ứng, ý niệm nhiều khi thật là mờ nhạt, nhưng vẫn hiện hữu.  Đó là ảnh hưởng của đạo Phật vào cách suy nghĩ của dân tộc ta.  Chúng ta hãy tìm hiểu về luật nhân quả.  Đây là một luật có sẵn trong thiên nhiên, đức Phật không đặt ra luật ấy, có Ngài hay không có Ngài, luật ấy vẫn tồn tại.  Nhờ đạt được sự sáng suốt hoàn toàn, Ngài nhận ra luật ấy và chỉ rõ cho mọi người thấy. Thấy rồi, hiểu rồi, đem ra áp dụng vào cuộc sống, lý thuyết phải đi đôi với thực hành.  Nói dễ hiểu, nhân là nguyên nhân, quả là kết quả.  Nhân là cái hạt, quả là cái trái từ đó mà ra.

Nói rằng hạt lúa là nhân, bông lúa vào mùa gặt sau là quả thì dễ hiểu.  Nhưng trong vũ trụ, sự vật liên quan chằng chịt với nhau nên khó nhận ra cái nào là nhân, cái nào là quả.  Tách rời một việc, có thể hiểu; nhưng nhìn chung toàn thể thì khó. Trong nhân hiện tại có sẵn quả vị lai.  Và trong quả hiện tại, có sẵn  nhân vị lai.    

 

Bông lúa nhỏ và lép

Hạt lúa để trên viên gạch không thể nào cho bông lúa được.  Gieo hạt lúa rồi thì còn phải bao nhiêu thứ nữa mới ra nổi cây lúa.  Một nhân không thôi thì không đủ sinh ra quả, phải có nhiều duyên giúp vào thì mới có quả để báo lại.  Luật nhân quả nói cho đầy đủ là luật “nhân duyên quả báo”.  Duyên nào giúp cho quả trổ ra thì gọi là trợ duyên; duyên nào làm cho quả chậm tới hay không tới gọi là nghịch duyên.  Một nhân mà gặp những duyên khác nhau có thể cho những quả khác nhau. Thí dụ như gieo cùng một giống lúa nhưng nơi nào gặp hạn hán thì bông lúa nhỏ hay lép, nơi nào có đồ bón thì bông lúa sẽ mang nhiều hạt và hạt to.

Bông lúa to và mẩy

Nhân và quả luôn luôn cùng loại.  Người ta thường dùng câu: “trồng dưa thì được dưa, trồng đậu thì được đậu” để nói lên cái ý ấy. Làm điều thiện là gây nhân lành, sẽ hưởng quả lành đời này hay các đời sau.  Làm điều ác là gây nhân ác, sẽ lãnh quả ác ngay đời này hay các đời sau.  Lãnh ngay bây giờ, ta nói đó là“quả báo nhãn tiền”. 

Hột xoài sinh cây xoài, trứng gà nở ra con gà..., tôi đồng ý rằng nhân quả cùng loại.  Nhưng khi tôi gõ chuông thì có tiếng chuông, tôi không thấy sự gõ và cái tiếng là cùng một loại.  Xin thưa: thí dụ mà bạn đưa ra hay lắm, nhưng đó là thuộc lãnh vực vô tri.  Còn soài thuộc về thực vật, gà thuộc về sinh vật, đều có sự sống.

Đối với con người thì luật nhân quả rất rõ rệt. Nếu nhân là tốt nết, quả là được nhiều người yêu quý; nhân là được nhiều người yêu quý, quả là đến đâu cũng có người giúp đỡ v.v.. Nhân là tham lam, quả là trộm cắp; nhân là trộm cắp, quả là vô tù v.v... Nhân là sân, quả là đánh người; nhân là đánh người, quả là xộ khám v.v...

Thời gian từ nhân đến quả khác nhau rất nhiều.  Đánh ai thì người đó phản ứng ngay tức khắc.  Gieo lúa đợi mùa gặt thì phải mấy tháng.  Trồng dừa thì mấy năm sau mới có trái dừa.  Đi học lấy bằng cử nhân thì phải chăm chỉ mười mấy năm.  Làm hỏng môi sinh, sẽ gánh hậu quả vào một lúc nào đó, có thể là nay đang chịu hậu quả rồi.

Nói về nhân, duyên, quả, báo, thế là tạm đủ.  Nhưng vấn đề chính đối với chúng ta là từ đó rút ra được những gì?  Xin thưa: ít ra cũng rút ra được mấy điều sau đây. 

Thứ nhất là tránh “cái gì cũng đổ cho số mệnh”.  Thông thường, người ta hay nói: cái số nó vậy, trời sinh ra thế..., lại có câu “cũng đừng trách lẫn trời gần trời xa” để khuyên chớ nên oán trách ông trời.  Những điều đó bộc lộ một quan niệm mà hầu như chúng ta ai cũng có: tin rằng có một đấng tối cao là ông trời nắm quyền ban phát điều lành cho người thế gian., hoặc là bắt họ chịu điều xấu.  Hiểu luật nhân quả thì sẽ thấy “mình làm mình chịu”, “ai gieo gió thì người đó gặt bão”.  Mình làm lành các kiếp trước thì nay hưởng, mình làm ác trong các kiếp trước thì nay ráng chịu. Nếu muốn giảm thiểu hay triệt tiêu quả ác ngay trong đời này thì phải gắng tu tỉnh! “Mình làm mình được!”. “Đức năng thắng số!”.

Gieo gió gặt bão

Thứ nhì là mình phải làm lành để gây nhân lành, để sau này gặt hái quả lành.  Một thi sĩ nổi tiếng hỏi thiền sư Ô Sào rằng: “đại ý Phật pháp là gì?”.  Thiền sư trả lời : “Làm mọi việc thiện, chớ làm mọi việc ác” (1).  Thi sĩ nói: “Điều đó con nít lên ba cũng biết”.  Thiền sư bảo: “Con nít lên ba cũng biết, thế mà ông già tám mươi không làm nổi!”.  Biết là một chuyện, làm lại là một chuyện khác.  Chỗ này xin mở ngoặc để nói rằng có người thắc mắc tại sao thiền sư không thuyết “kiến tánh thành Phật”.  Xin thưa, thi sĩ kia đâu có phải là nhà thiền, hơn nữa các đại sư tùy bệnh mà cho thuốc, thuốc này hợp với thi sĩ chăng.

Thứ ba là mình tin tưởng vào sự cố gắng của mình. Bao nhiêu những ý mà ta nghĩ, bao nhiêu những lời mà ta nói, bao nhiêu những việc mà ta làm đều là những nhân dồn chứa vào trong a-lại-da-thức của ta, người ta gọi đó là các mầm, các chủng tử, chúng đợi đủ duyên để lớn lên, để chín, để trổ quả theo như luật nhân quả mà ta đã biết. Tốt, xấu, hay không tốt không xấu là do ở ta.  Đã do ở ta thì ta phải can đảm tự mình kiểm soát mình, kiên trì tu hành, không nên bỏ lơi như người kia mua đôi giày mới, rón rén tránh bước vào bùn, đến lúc lỡ giẫm vào bùn rồi thì không còn giữ gìn gì nữa.

Chúng ta hãy cố gắng thực hành tứ chánh cần: điều ác đã làm thì chặn đi, điều ác chưa làm thì chớ làm, điều thiện đã làm thì tiếp tục làm, điều thiện chưa làm thì gắng làm.

 Làm việc thiện

(1)       “Chớ làm ác. Chăm làm lành. Giữ tâm ý thanh tịnh. Chư Phật dạy như thế”.

---ooo0ooo---

  Trong nhân hiện tại có sẵn quả vị lai.  Và trong quả hiện tại, có sẵn  nhân vị lai.